Cán cân thương mại là gì, các yếu tố ảnh hưởng và công thức tính

Cán cân thương mại là gì? Đây là một mục trong tài khoản vãng lai của cán cân thanh toán quốc tế. Cán cân thương mại sẽ ghi lại những thay đổi trong xuất khẩu và nhập khẩu của một quốc gia trong một khoảng thời gian nhất định (quý hoặc năm).

Để cùng tìm hiểu thêm các thông tin về cán cân thương mại các bạn theo dõi ngay bài viết sau đây của VNCash24h nhé!

Cán Cân Thương Mại Là Gì?

Cán cân thương mại tiếng anh là Balance of trade, hay còn được gọi với tên khác là Xuất khẩu ròng.

Theo wikipedia: “Cán cân thương mại là một mục trong tài khoản vãng lai của cán cân thanh toán quốc tế. Cán cân thương mại ghi lại những thay đổi trong xuất khẩu và nhập khẩu của một quốc gia, trong một khoảng thời gian nhất định ( là quý hoặc năm) cũng như mức chênh lệch giữa chúng (xuất khẩu trừ đi nhập khẩu).”

Cán cân thương mại là một thuật ngữ được sử dụng rộng rãi và vô cùng quen thuộc, nó xuất hiện thường xuyên trên các báo đài, các chuyên mục kinh tế. Bởi lẽ cán cân thương mại là một số liệu quan trọng đánh giá sức khỏe và trình độ phát triển của một quốc gia.

Và cán cân thương mại hiện nay được tạo nên từ hai thành phần là giá trị xuất khẩu và giá trị nhập khẩu. Bạn có thể tưởng tượng cán cân thương mại giống như chiếc cân công lý, một bên để cân giá trị xuất khẩu, một bên cân giá trị nhập khẩu.

Vai Trò Của Cán Cân Thương Mại Với Nền Kinh Tế

Không phải tự nhiên mà cán cân thương mại là thuật ngữ được nhắc đến nhiều trong các chuyên mục kinh tế, mà là bởi những vai trò to lớn của nó đối với nền kinh tế quốc gia.

Vậy các vai trò của cán cân thương mại là gì? Chúng ta hãy cùng nhau phân tích ngay sau đây.

Cán cân thương mại giúp xác định nhu cầu tiền tệ của quốc gia.

Nếu cán cân thương mại dương, xuất khẩu hàng hóa lớn, dòng tiền ngoại tệ chảy vào quốc gia nhiều sẽ làm cho nhu cầu chuyển đổi tiền nội địa tăng lên. Bởi các giao dịch với nhà cung cấp và tiền lương của nhân viên không thể được thanh toán bằng đồng ngoại tệ.

Lúc này cầu đồng nội tệ tăng lên, làm tăng tỷ giá hối đoái và giá trị của đồng nội tệ trên thị trường quốc tế. Tuy nhiên, thực tế việc tăng giảm tỷ giá hối đoái còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác.

Ngược lại, nếu cán cân thương mại âm, nhập khẩu hàng hóa lớn hơn xuất khẩu, dòng tiền ngoại tệ cần để giao dịch lớn, sẽ làm nhu cầu đồng nội tệ giảm. Và đây là một trong số những nguyên nhân dẫn đến tỷ giá hối đoái giảm.

Chính phủ sẽ dựa trên những số liệu cụ thể này để đưa ra các chính sách điều chỉnh phù hợp nhằm khắc phục những điểm yếu, phát huy ưu điểm, đưa quốc gia phát triển bền vững và cạnh tranh với các nước khác trên thế giới.

Như vậy, cán cân thương mại hay còn gọi là xuất khẩu ròng, liên quan trực tiếp đến vòng xoay tiền tệ của một quốc gia.

Cán cân thương mại là yếu tố ảnh hưởng mạnh mẽ đến kinh tế vĩ mô của một quốc gia

Nếu cán cân thương mại dương cho thấy toàn bộ nền kinh tế đang trên đà phát triển, thu hút FDI lớn, giúp quốc gia tăng vị thế trên thị trường quốc tế.

Còn nếu quốc gia đó đang gặp tình trạng thâm hụt thương mại hay cán cân thương mại âm cho thấy trình độ sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp cần được cải thiện để có thể đáp ứng được nhu cầu tiêu dùng trong nước và các tiêu chuẩn xuất khẩu.

Cán cân thương mại là số liệu thể hiện mức đầu tư, thu nhập và tiết kiệm của một quốc gia.

Nếu cán cân thương mại dương hay quốc gia đang thặng dư thương mại là tín hiệu cho thấy mức độ đầu tư chiếm tỷ lệ lớn hơn so với tỷ lệ tiết kiệm. Đồng thời thu nhập của người lao động tăng lên cho thấy mức sống của người dân tại quốc gia đó đang ngày càng được cải thiện và nâng cao.

Ngược lại, nếu cán cân thương mại âm hay thâm hụt thương mại, cho thấy tỷ lệ tiết kiệm của quốc gia đó đang lớn, nhu cầu mua sắm hàng hóa đang có xu hướng giảm, mọi người dân tỏ ra vô cùng thận trọng. Trong khi đó tỷ lệ đầu tư lại nhỏ cho thấy việc sản xuất, kinh doanh không được phát triển mở rộng.

Thu nhập của người lao động theo đó giảm theo làm mức sống của người dân nói chung trên toàn lãnh thổ giảm. Mà mức sống của người dân là một yếu tố quan trọng để đánh giá trình độ phát triển của một quốc gia.

Nghiêm trọng hơn, nếu tình trạng này kéo dài có thể dẫn đến suy thoái kinh tế. Đây là điều mà không có bất cứ một quốc gia nào mong muốn gặp phải. Để có thể vực dậy nền kinh tế cần có có các chính sách tài chính, kích cầu, ngoại giao đúng đắn từ chính phủ dựa trên các số liệu từ cán cân thương mại.

Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Cán Cân Thương Mại

Cán cân thương mại của một quốc gia chịu sự ảnh hưởng của nhiều yếu tố, trong đó có các yếu tố cơ bản sau đây:

Tỷ giá hối đoái

Tỷ giá hối đoái là yếu tố rất quan trọng với các quốc gia, vì nó ảnh hưởng đến mức giá tương đôi của hàng hóa sản xuất trong nước và hàng hóa trên thị trường quốc tế.

Khi tỷ giá hối đoái tăng, giá cả hàng hóa nhập khẩu sẽ trở nên rẻ hơn, còn giá hàng xuất khẩu sẽ đắt đỏ hơn.
Từ đó, sẽ có 2 trường hợp xảy ra

Tỷ giá hối đoái tăng:

• Sản xuất gặp bất lợi
• Nhập khẩu thuận lợi
• Xuất khẩu ròng giảm

Tỷ giá hối đoái giảm:

• Xuất khẩu có lợi
• Nhập khẩu bất lợi
• Xuất khẩu ròng tăng

Ví dụ: Một bộ bát đĩa Việt Nam có giá 70.000 VNĐ và một bộ bát đĩa tương đương của Trung Quốc có giá 33 CNY (nhân dân tệ). Giả sử tỷ giá hối đoái là 2000 VNĐ = 1 CNY thì bộ bát đĩa Trung Quốc sẽ được bán ở mức giá 66.000 VNĐ trong khi bộ bát đĩa tương đương của Việt Nam là 70.000VNĐ.

Trong trường hợp này, bộ bát đĩa của Trung Quốc có lợi thế cạnh tranh hơn. Giả sử, tỷ giá hối đoái thay đổi thành 2300 VNĐ = 1 CNY thì lúc này bộ bát đĩa Trung Quốc có giá bán là 75.900VNĐ và kém lợi thế cạnh tranh hơn so với bộ bát đĩa Việt Nam.

Nhập khẩu

Nhập khẩu có xu hướng tăng khi tổng sản phẩm quốc nội – GDP tăng và thậm chí còn tăng nhanh hơn. Sự gia tăng của nhập khẩu khi GDP tăng phụ thuộc xu hướng nhập khẩu biên (MPZ). MPZ là phần của GDP có thêm mà người dân muốn chi cho nhập khẩu.

Ví dụ: MPZ bằng 0,2 nghĩa là cứ 1 đồng GDP có thêm thì người dân có xu hướng dùng 0,2 đồng cho nhập khẩu.

Ngoài GDP, nhập khẩu còn phụ thuộc giá cả tương đối giữa hàng hóa sản xuất trong nước và hàng hóa sản xuất tại nước ngoài. Nếu giá cả trong nước tăng tương đối so với giá thị trường quốc tế thì nhập khẩu sẽ tăng lên và ngược lại.

Ví dụ: Nếu giá xe đạp sản xuất tại Việt Nam tăng tương đối so với giá xe đạp tại Nhật thì người dân có xu hướng tiêu thụ xe đạp Nhật nhiều hơn nên hoạt động nhập khẩu xe đạp cũng tăng lên.

Xuất khẩu

Diễn biến xuất khẩu phụ thuộc vào tình hình giá cả của nước khác, vì giá trị nhập khẩu của nước này lại chính là giá trị xuất khẩu của nước khác. Bởi vậy xuất khẩu chủ yếu phụ thuộc vào sản lượng và thu nhập của các quốc gia bạn hàng. Trong các mô hình kinh tế, xuất khẩu thường được coi là yếu tố tự định.

Thu nhập

Khi thu nhập trong nước tăng, nhu cầu nhập khẩu hàng hóa cũng đồng thời tăng theo. Khi kinh tế nước ngoài tăng trưởng, họ cũng tăng nhu cầu nhập khẩu hàng hóa từ nước khác và làm cho xuất khẩu của đối tác thương mại tăng theo.

Mức thu nhập của người tiêu dùng trong nước và người tiêu dùng nước ngoài đều ảnh hưởng đến cán cân thương mại.

Tỷ lệ trao đổi

Tỷ lệ trao đổi là yếu tố biểu hiện giá mà một nước có thể chấp nhận trả cho hàng hóa nhập khẩu với giá xuất khẩu của nước đó. Hiểu một cách đơn giản đây chính là tỷ số giữa giá xuất khẩu và giá nhập khẩu. Do đó, tỷ lệ trao đổi có ảnh hưởng đến cán cân thương mại.

Các chính sách thương mại và phát triển kinh tế

Các chính sách thuế, bảo hộ hàng hóa trong nước sẽ ảnh hưởng mạnh đến cán cân thương mại. Theo đó, nó sẽ hạn chế nhập khẩu một số mặt hàng để cải thiện cán cân thương mại. Bên cạnh đó, các chính sách liên quan đến phát triển kinh tế và xuất nhập khẩu khác sẽ tác động mạnh đến cán cân thương mại.

Ngoài một số yếu tố nói trên, cán cân thương mại còn phụ thuộc vào cơ cấu của nền kinh tế và chiến lược phát triển công nghiệp của quốc gia, các chu kỳ kinh tế của quốc gia và thế giới…

Công Thức Tính Cán Cân Thương Mại

Cán cân thương mại của một quốc gia bằng giá trị hàng xuất khẩu trừ đi giá trị nhập khẩu.

Công thức tính cán cân thương mại là:

Cán cân thương mại = Xuất khẩu – nhập khẩu

Trong đó:

• Xuất khẩu là hàng hoá hoặc dịch vụ được sản xuất trong nước và bán cho người nước ngoài.
• Nhập khẩu là hàng hoá và dịch vụ được mua bởi cư dân của một quốc gia nhưng được thực hiện ở nước ngoài.
• Khi xuất khẩu của một quốc gia lớn hơn nhập khẩu ( xuất khẩu > nhập khẩu), quốc gia đó có thặng dư thương mại. Hầu hết các quốc gia thích sự cân bằng thương mại thuận lợi này.
• Khi xuất khẩu ít hơn nhập khẩu ( Xuất khẩu < nhập khẩu) , nó tạo ra thâm hụt thương mại. Hầu hết các quốc gia đều cố gắng tránh một cán cân thương mại bất lợi như vậy. Đôi khi cán cân thương mại thuận lợi hoặc thặng dư không mang lại lợi ích tốt nhất cho đất nước.

Các Trường Hợp Có Thể Xảy Ra Của Cán Cân Thương Mại

Dựa theo công thức tính cán cân thương mại ở trên, chúng ta có thể dễ dàng biết được, có ba trường hợp có thể xảy ra với giá trị của cán cân thương mại: dương, âm hoặc bằng 0.

Giá Trị Cán Cân Thương Mại Dương

Trường hợp này còn được gọi là thặng dư thương mại, lúc này, giá trị xuất khẩu của một quốc gia đang lớn hơn giá trị nhập khẩu của quốc gia đó, hay nói cách khác là cán cân thương mại nghiêng về phía nhập khẩu.

Cán cân thương mại mang đến rất nhiều lợi ích cho quốc gia như gia tăng nhu cầu việc làm, tăng giá trị đồng nội tệ, tăng vị thế quốc gia trên trường quốc tế,..

Tuy nhiên nó cũng không hẳn là hoàn toàn có lợi nếu nhà nước không có chính sách phát triển hợp lý. Thậm chí rất có thể sẽ xảy ra tình trạng lạm phát hoặc ảo tưởng sức mạnh của nền kinh tế, nhất là trong trường hợp các nước nhỏ nhận đầu tư FDI lớn từ ngoài, tài sản và sản lượng xuất khẩu chủ yếu rơi vào tay của các nhà đầu tư ngoại quốc.

Cán Cân Thương Mại Âm

Trường hợp này còn được gọi với cái tên khác đó là thâm hụt thương mại. Là trường hợp đối ngược với thặng dư thương mại, lúc này cán cân thương mại sẽ nghiêng về phía nhập khẩu. Hay giá trị nhập khẩu lớn hơn giá trị xuất khẩu hàng hóa của một quốc gia.

Thay vì mang đến nhiều lợi ích như thặng dư thương mại, thâm hụt thương mại lại dẫn đến nhiều điều tiêu cực như vấn đề thất nghiệp, tỷ giá hối đoái giảm, đầu tư FDI thấp,…

Nhưng đó cũng là tín hiệu tốt cho thấy quốc gia đang đẩy mạnh sản xuất nếu như tỷ lệ nhập khẩu nguyên vật liệu, máy móc thiết bị lớn. Tạo cơ hội để các doanh nghiệp thu hút vốn đầu tư nước ngoài cho phát triển sản xuất kinh doanh.

Cán Cân Thương Mại Bằng 0

Trường hợp này còn được gọi là cán cân thương mại cân bằng. Trường hợp này xảy ra khi và chỉ khi giá trị xuất khẩu bằng với giá trị nhập khẩu.

Tuy nhiên trường hợp này rất khó xảy ra, thực tế cho thấy, chưa có một quốc gia, vùng lãnh thổ nào đạt được trạng thái này nên việc ghi nhận những tác động thực tế từ nó cho nền kinh tế quốc gia cũng không có số liệu cụ thể để đánh giá.

Các Yếu Tố Gây Thâm Hụt Cán Cân Thương Mại

Những yếu tố dưới đây đã gây thâm hụt cán cân thương mại, cụ thể:

Chênh Lệch Giữa Tiết Kiệm Và Đầu Tư

Nếu khi đầu tư tăng cao sẽ khiến cho chính sách tiền tệ nới lỏng, điều này sẽ làm giảm lãi suất trong nước từ đó làm tăng đầu tư trong nước.

Với mức tiết kiệm thấp thì đồng nghĩa với việc người dân sẽ có mức tiết kiệm thấp.

Ngoài ra thì việc tăng trưởng nóng của thị trường chứng khoán và bất động sản đều sẽ làm cho người dân có cảm giác giàu hơn do đó mà sẽ làm tăng tiêu dùng và giảm tiết kiệm.

Lạm Phát Cao

Lạm phát tăng cao cũng sẽ phần nào tác động mạnh mẽ lên cán cân thương mại.

Thực tế thì khi mà tỷ giá đồng tiền của một quốc gia tăng lên thì giá cả hàng hóa, dịch vụ nhập khẩu cũng sẽ trở nên rẻ hơn.

Còn đối với hàng giá xuất khẩu thì sẽ lại đắt hơn đối với hàng hóa và dịch vụ nước khác. Và đây cũng được coi là một quy luật hết sức tự nhiên.

Thâm Hụt Ngân Sách

Việc thâm hụt ngân sách cũng chính là việc thâm hụt cán cân vãng lai. Ở Việt Nam, tình trạng thâm hụt cán cân thương mại là do nước ta đang tập trung theo đuổi mục tiêu tăng trưởng kinh tế trong những năm qua.

Đồng thời suy thoái kinh tế cũng đã khiến cho chính phủ tăng chi ngân sách để có thể đảm bảo thực hiện được mục tiêu. Ngoài ra thì nguyên nhân nữa đó là do các dự án đầu tư tràn lan nhưng lại không thu được hiệu quả.

Do Cơ Cấu Hàng Hóa Xuất Nhập Khẩu

Tại Việt Nam, cơ cấu hàng hóa cũng được coi là vấn đề thương mại tạo thương mại (tăng tỉ lệ xuất khẩu cũng đồng thời với tăng tỉ lệ nhập khẩu, 2/3 giá trị xuất khẩu là nguyên liệu nhập khẩu) và năng lực cạnh tranh của hàng hóa trong nước còn thấp.

Bên cạnh đó nước ta còn chưa gia nhập hoàn toàn vào chuỗi giá trị trong khu vực mà chỉ đóng vai trò là nơi lắp ráp.

Chính Sách Giảm Thuế Xuất Nhập Khẩu

Hiện này, trong những thỏa thuận mang tính thương mại thì Việt Nam cũng bắt đầu thực hiện những chính sách giảm thuế nhập khẩu, điều này tác động lớn đến cán cân thương mại.

Tổng Kết

Trên đây là nội dung thông tin về cán cân thương mại cùng với những yếu tố và những tác động của chúng lên cán cân thương mại. Hy vọng rằng bạn có thể hiểu được cán cân thương mại là gì? Tầm quan trọng của cán cân thương mại đối với mỗi nền kinh tế.

Xem thêm:

FnB là gì? Tìm hiểu sơ lược về ngành FnB

Lead time là gì? Các khái niệm căn bản cần nắm rõ

Supply chain là gì? Cách quản lý chuỗi cung ứng hiệu quả

Wacc là gì? Công thức tính chính xác nhất

Bom là gì? Có bao nhiêu loại? Có ý nghĩa thế nào khi kinh doanh

Bài viết được biên tập bởi: Vncash24h.com